Wracajmy do akwareli Kossaka. Otóż na niej Pyzdry „jak żywe", z charakterystyczną sylwetą fary, a ulicą ku Warcie podążają, żegnani przez bliskich, powstańcy. Co nas najbardziej interesuje, to dwie postacie na swych koniach wyraźnie odcinające się od zbrojnych w kosy lub karabinki piechurów. Jedna, wąsata, w czarnej, obszytej barankiem czamarze, to Taczanowski. Druga, w habicie i zarzuconym na głowę kapturze, dzierżąca w uniesionych dłoniach pokaźnych rozmiarów krzyż to

o.Maksym Tarejwo! Jest to pierwszy jego wizerunek, na jaki do tej pory - w naszej za nim wędrówce - natrafiliśmy (lecz nie ostatni!).

Wróćmy do opisu bitwy.

„Parę wiorst za miastem był wycięty las, zostały tylko dość grube nasienniki, a położenie było faliste. Tu się oddział cały zatrzymał. Naszą pierwszą kompanię wysłali dalej na skraj lasu i tu rozstawili nas po dwóch za każdym drzewem. (...) Przed nami było równe pole, kilkaset kroków szerokie, a dalej gęsty zagajnik. (...) Kapitan nas zawiadomił, że od zagajnika przyjdą Moskale; powiedział żeby nie strzelać póki nie będzie komendy, a jak Moskale będą się posuwać, cofać się powoli ku oddziałowi. (...)

Koło ósmej widzę na koniu w pełnym galopie wyjeżdżającego z zagajnika jeźdźca pędzącego prosto w naszą stronę. Przejechał koło nas powiedziawszy: „Idą!" - i pojechał dalej (...) Po niedługiej chwili widzę wyjeżdża z zagajnika sześciu huzarów na szpakowatych koniach, wolno, w zygzaki ku nam się posuwając. My zamiast dopuścić ich jak najbliżej - nie czekając komendy - wszyscy daliśmy do nich ognia. Jeden spadł z konia, ale go zabrali i cofnęli się do lasu. Po jakimś czasie widzimy, aż tu jak mrówki wysuwają się z lasu Moskale. Jeszcze strzałów nie było słychać, a już kulki jak osy zaczęły brzęczeć nad nami. Myśmy też zaczęli kanonadę. (...) Armaty także zaczynają sic odzywać i słychać, jak kule wyją w górze, czasem zetną wierzchołek jakiejś sosny. Moskale dość szeroko rozwiniętą linią posuwają się naprzód prażąc nas bezustannym ogniem. Kiedy doszli do pół pola i byli od nas nie dalej jak o trzysta kroków, dostaliśmy komendę, aby się cofać. Cofaliśmy się w ten sposób, że pędem dobiegaliśmy od sosny do sosny, zatrzymywaliśmy się, strzelaliśmy dwa razy i tak dalej, w biegu nabijając. A Moskale postępowali ciągle naprzód, nie przestając kanonady. Armaty też nic milkły. Tu muszę nadmienić, że Moskale bardzo źle strzelali, wszystkie kule szły górą i pomimo tak gęstego ognia w jakim była nasza kompania (...) tylko jeden został ranny w nogę. (...) Kiedy tak cofając się i ostrzeliwując doszliśmy do ciągle ukrytego oddziału, a Moskale ciągle byli nie dalej jak o trzysta kroków za nami, wtenczas na komendę podniosły się wszystkie kompanie, krzycząc głośno: „Hurra!". Ruszyli się kosynierzy także z głośnym „Hurra!" i ogromnym brzękiem kos, co widać taki popłoch na Moskali rzuciło, że po pierwszej salwie naszych strzelców zaczęli rejterować i zostawiwszy kilka trupów, zatrzymali się jak w zagajniku, z którego wyszli. Nasze wszystkie kompanie strzelców sypiąc ognia doszły do skraju lasu tam gdzie kompania nasza wprzódy stała, zatrzymały się i rozwinęły w długa linię. Moskale też w ten sposób rozwinęli roty i zaczęła się wspólna kanonada bez przerwy prowadzona. Armaty, których Moskale mieli cztery (osiem - przyp. aut.) nie milkły, lecz szkody nam nie robiły, bo o ile wiem, przez cały czas bitwy jeden tylko był ciężko ranny od pękniętego granatu. (...) I tak ta bitwa trwała bez przerwy do czwartej po południu, to jest osiem godzin."